Đền tháp ở Mỹ Sơn tiêu biểu cho kiến trúc tôn giáo Chămpa nằm trong một thung lũng hẹp có đường kính khoảng 2km, thuộc làng Mỹ Sơn, xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, cách Đà Nẵng 70km về hướng Tây – Tây Nam, cách Trà Kiệu – kinh thành cũ của vương quốc Chămpa xưa 20km về phía Tây theo như tôi tìm hiểu.
Với lịch sử kéo dài liên tục suốt 9 thế kỷ ( bắt đầu từ thế kỷ 4 cho đến thế kỷ 13), các đền tháp nơi đây có nhiều kiểu thức kiến trúc phong phú, song nhìn chung các đền tháp có tư thế vút lên cao biểu trưng cho sự vĩ đại và thanh khiết của ngọn núi Mêru (Ấn Độ).
Công trình khu di tích chính là sự kết hợp hài hòa cùng với những mô típ chạm trổ tinh xảo trên các mảng tường gạch bên ngoài tháp đã đã góp phần tạo cho quần thể đền tháp Mỹ Sơn vẻ đẹp sinh động mang những nét đặc trưng nhất của các phong cách nghệ thuật nơi đây mà bạn chưa đến chưa chắc có thể cảm nhận được.
Còn các đền tháp và các công trình phụ nơi đây đều được xây dựng bằng gạch với một kỹ thuật xây dựng lạ lùng mà tinh tế. Cùng các mô típ trang trí hoa văn trên các trụ đá cùng với những tượng tròn và phù điêu sa thạch được chạm khắc dựa theo các thần thoại Ấn Độ giáo… Khi tôi tìm hiều lịch sử về nơi đây một nơi chịu ảnh hưởng của nền văn minh Ấn Độ, nên vị thần được tôn thờ tại vương quốc Chămpa có tên là Shiva.
Đền thờ tại Mỹ Sơn được xây dựng để thờ chính vị thần vua của mình của vương triều Chămpa. Vào những buổi ban đầu sơ khai, gần như người nghệ sĩ Chăm học cách trang trí mỹ thuật và thực hiện nó theo người Ấn Độ (Mỹ Sơn E1) cùng với sự kết hợp giữa vương và thần được thể hiện qua tượng Linga. Nhưng rồi dần về sau theo thời gian, qua giao tiếp với các nền văn minh khác nhau cùng với sự chọn lọc của người nghệ sĩ Chămpa; nên các đền tháp tại Mỹ Sơn mang những đường nét kiến trúc theo các thời kỳ khác nhau thể hiện các luồng văn hóa mà họ tiếp nhận.
Tuy nơi đây chỉ là một trong những công trình xây dựng có kích thước vừa và nhỏ, nhưng kiến trúc của Mỹ Sơn đã chắt lọc được những tinh hoa trong người nghệ sĩ, sự kết hợp giữa kỹ thuật kiến trúc và nghệ thuật trang trí người Chămpa xưa đã tạo cho các đền tháp một vẻ uy nghiêm và kỳ bí.
Khi có dịp bạn đến thăm khu đền thờ chính của vương quốc trong suốt 9 thế kỷ, nên các đền tháp của Mỹ Sơn cũng thể hiện tính thăng trầm của các thời kỳ, những thay đổi trong lịch sử của các vương triều, những chuyển biến trong đời sống văn hóa.